Przestrzenie grozy odc. 10

"Hrabia pokazuje jej syna... Zabijcie go, zabijcie zwierzę! – krzyczała". Gdzieś w tych gęstych litewskich lasach, pełnych widziadeł i prastarych wierzeń, zdarzyła się tragedia, której grozy nie sposób zmierzyć. Bo i trudno pojąć ją ludzkim rozumem. Las był tego dnia przepełniony odgłosami polowania. Tego dnia hrabina oszalała. Historia tego okropnego zdarzenia dociera do profesora Wittembacha, który gości w posiadłości hrabiego Michała Szemiota, syna szalonej hrabiny. Profesor, zainteresowany językiem żmudzkim, odnajduje w bibliotece hrabiego unikatowe dzieła. Spędza czas na ich zgłębianiu, jak i na spotkaniach z młodym hrabią, w którego zachowaniu coś go niepokoi. Profesor przeczuwa, że w murach tego domostwa tkwi siła straszniejsza od szaleństwa hrabiny, a w głębiach tych lasów, na zielonych, płynnych bagnach, "diabelskich trzęsawiskach" – coś nieposkromionego. "Zwierzęta straciły swego króla – mówi starucha – Ty będziesz ich królem... ty jesteś wielki, silny, ty masz pazury i zęby".

Opowiadanie Prospera Mérimée pt. Lokis. Rękopis prof. Wittembacha [1] aż kipi od starego, pogańskiego klimatu, niezwykle silnej ludowości i litewskiego folkloru. Jego tematyka (człowiek przemieniający się w niedźwiedzia) przypomina jakąś dawną, mroczną baśń, którą czytano nam w dzieciństwie, a takie baśnie wciąż wywołują dreszcz niepokoju. Czym jest Lokis? Mérimée tłumaczy to na samym końcu, ale my możemy się domyślać, że chodzi o niedźwiedzia. Może sam motyw niedźwiedzia nie budzi żadnego irracjonalnego lęku, jednak w połączeniu z legendami, a także po wprowadzeniu pierwiastka nadnaturalnego, opowieść wydaje się naprawdę straszyć. 

Doskonałym odwzorowaniem klimatu opowiadania jest film z 1970 roku w reżyserii Janusza Majewskiego. Jeden z lepszych polskich horrorów (których niewiele niestety powstało). Film spotęgował obraz litewskiego folkloru i nadał jeszcze większej grozy otaczającej bohaterów przyrodzie. Myślę jednak, że ani nie przebił opowiadania, ani też nie pozostał za nim daleko w tyle. Warto obejrzeć i film, i przeczytać opowiadanie (kolejność jest bez znaczenia, choć ja proponuję najpierw lekturę opowiadania, a film na deser).

Cały film można obejrzeć na youtube:

Dalej w temacie:

Niedźwiedź w wierzeniach Słowian
Człowiek - niedźwiedź z puszcz litewskich
O człowieku-niedźwiedziu w Pamiętnikach Jana Chryzostoma Paska

Na wschodzie Polski wierzono, że niedźwiedź jest człowiekiem w skórze zwierzęcia.

Przesądy na temat niedźwiedzia, często dosyć fantastyczne – ukazujące go jako groźnego, nienaturalnie silnego zwierza, który atakuje ludzi bez powodu, warczy i w niesamowity sposób obchodzi się ze swoimi ofiarami, szerzyły się od bardzo dawna. Taki fałszywy wizerunek wynikał z niewiedzy i strachu, ale to właśnie ten ostatni skłaniał ludzi do nienawiści i chęci wytępienia tych wrogich zwierząt. W XVIII wieku pisano w Europie o wyginięciu niedźwiedzi, zaś Car Aleksander II nakazał wytępić wszystkie niedźwiedzie. W Polsce niezwykle modne było polowanie na te groźne zwierzęta. Takie łowy zdawały się być bardzo ekscytujące. O podobnym polowaniu można poczytać w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza, gdzie to obraz niedźwiedzia został daleko przekłamany, ukazał go bowiem jako bestię o nadnaturalnych mocach, odbiegając przy tym od jego cech anatomicznych, które nie pozwoliłyby niedźwiedziowi wywijać wyrwanym z ziemi drzewem, a także... wściekle warczeć. Bujdą było również przekonanie, że niedźwiedzie rodzą niekształtne potomstwo, któremu kształtu nadaje dopiero samica, poprzez lizanie (stąd powiedzenie: "niedolizany niedźwiadek") [2]

Motyw człowieka-niedźwiedzia pojawia się również w grze Guild Wars 2, gdzie mamy dostęp do pięciu różnych ras. Jedną z nich jest Norn, a raczej jego odmiana Bear Form: pół-niedźwiedź, pół-człowiek.

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047

Guild Wars 2
Źródło: http://www.gry-online.pl/S013.asp?ID=54047Gui

[1] Prosper Mérimée, Lokis [w:] Fantastyczne opowieści, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
[2] A. Bereszyński, S. Tomaszewska, Zwierzęta a zabobony, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2011.

 W poprzednim odcinku Przestrzeni grozy:
o Sekretnym kulcie Algernona Blackwooda,
filmie The Wicker Man (Kult) i kultach pogańskich...